Gewichtenregeling voor scholen moet op de schop

 In: Volkskrant 3 juli 2023, https://www.volkskrant.nl/a-b442e076 

In Nederland krijgen scholen extra middelen naarmate zij meer leerlingen uit achterstandssituaties hebben (lage opleiding van de ouders, schuldenproblematiek, migratieachtergrond, en nog wat factoren). Dat is op zichzelf een uitstekend idee, want het vergroot de kansengelijkheid. Maar de manier waarop het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) uitrekent hoeveel scholen zouden moeten krijgen, de zogeheten gewichtenregeling, is in onze optiek niet in orde. Er wordt namelijk gecontroleerd voor IQ van de leerlingen. 

Wat is het probleem? Om te bepalen of een school te kampen heeft met een moeilijke leerlingpopulatie werkt het CBS met een model waarin verschillende sociale voorspellers van lagere schoolprestaties worden opgenomen. Uit de formule komt een gewicht per school, dat afhankelijk is van de sociale samenstelling van de school, met indicatoren zoals het aantal leerlingen met laagopgeleide ouders (NB: of de in zwang geraakte term ‘praktisch opgeleide’ opgaat betwijfelen we voor deze groep, want dit zijn ouders zonder een vakopleiding), met een migratieachtergrond, met ouders met schuldenproblemen. Maar, en nu komt het probleem, het CBS-model controleert voor IQ om het ‘netto’-effect van deze factoren in kaart te brengen. De gedachte achter deze controle voor intelligentie is dat men eerst wil verdisconteren dat er natuurlijke verschillen tussen leerlingen zijn die niet via de gewichtenregeling gecompenseerd hoeven te worden. 

Wij voeren drie redenen aan waarom deze methode niet in de haak is, en het maakt voor onze kritiek niet uit of intelligentie is aangeboren, of aangeleerd (het is een beetje van beide). 

Ten eerste is intelligentie (en zeker IQ) niet alleen een indicatie wat men natuurlijk gezien zou kunnen. De omgevingscomponent is aanzienlijk, en er is bovendien sprake van een interactie tussen genen en omgeving (de mate waarin IQ gebaseerd is op genetische variatie tussen individuen is afhankelijk van de omgeving). Juist in achtergestelde milieus is de omgevingscomponent van IQ groter en de genetische component bijgevolg kleiner. Bovendien is in de vroege levensloop (wanneer IQ gemeten wordt om ‘natuurlijke verschillen’ te verdisconteren) de omgevingscomponent groter dan op latere leeftijd. Door scholen te bestraffen door slechts de netto sociale effecten mee te laten wegen veronachtzaamt de aanpak deze feiten. De omgevingscomponent is voor jonge leerlingen uit achterstandsmilieus simpelweg te groot.   

Ten tweede, en hieraan gerelateerd, hebben sociale processen in gezinnen ook effect op de intelligentie van kinderen. Door te controleren voor IQ wordt het deel van de sociale invloed op schoolloopbanen dat loopt via intelligentie niet meegenomen in de bepaling van achterstandsgelden. Door voor IQ te controleren haalt men de sociale component op onwenselijke manier uit de gewichtenregeling voor zover het gemeenschappelijke oorzaken van IQ en verdere schoolloopbaan betreft. 

Hier zullen wetenschappers tegenin kunnen brengen dat deze sociale effecten op IQ feitelijk verborgen effecten zijn van de intelligentie van de ouders (en dus niet een sociale component zijn). Maar, als derde reden voor ons bezwaar, zelfs als intelligentie puur genetisch was (wat niet valt vol te houden), is het een geluksfactor dat in die zin niet veel verschilt van sociaal milieu als toegeschreven factor. Door scholen niet te compenseren voor IQ-samenstelling kiest het ministerie van OCW ervoor om de ene geluksfactor wel, en de andere niet te verdisconteren, zonder daarvoor een rechtvaardigheidstheorie te hanteren. In andere landen met een gewichtenregeling (zoals Engeland) zijn verschillen in academische vaardigheden juist de basis van het verdelingsmodel. En de Amerikaanse filosoof-econoom John Roemer heeft al lange tijd een rechtvaardigheidstheorie die noopt tot een herverdeling van onderwijsgelden op basis van academische vaardigheden van leerlingen: zo'n herverdeling poogt kansenongelijkheid te verminderen die het gevolg is van mazzel.    

Het CBS is deze zomer bezig met een herziening van de parameters van hun model. Het is de hoogste tijd om niet alleen de parameters, maar ook het hele model tegen het licht te houden, en niet langer te controleren voor intelligentie. 

Dit zal mogelijkerwijs grote effecten hebben op de gemeten achterstand op scholen, en dus op de verdeling van achterstandsgelden.  


Herman van de Werfhorst, hoogleraar sociologie, European University Institute 

Rolf van der Velden, emeritus hoogleraar sociologie van onderwijs en arbeidsmarkt, Universiteit Maastricht 

 

Populaire posts van deze blog

Laat iedereen meekomen met de internationalisering

Het hoofdlijnenakkoord gaat vol op het orgel over asielzoekers. Iedereen die een beetje de kranten leest weet echter dat asielzoekers slechts een klein deel van de migranten betreft. Het overgrote deel van migranten komt uit Europa, en mag zich hier vrij vestigen. Tegelijkertijd maken Nederlandse burgers zich druk over migratie. Men ziet de wereld veranderen. We bestellen onze kop koffie in het Engels, we hebben buitenlandse concurrentie op de arbeidsmarkt, en onze kinderen kunnen ook nog eens geen huis vinden.  Gezien de overzichtelijke aantallen asielzoekers — ook internationaal gezien — kan het niet anders of de Nederlandse burger vermengt groepen migranten bij het denken aan oplossingen. Die vermenging wordt actief gevoed door huidige coalitiepartijen die bewust feiten verdraaien (VVD), alle migrantengroepen op een hoop gooien (NSC), stikstof op wonderlijke wijze met migratie verbinden (BBB), of simpelweg alle problemen wijten aan asielzoekers (PVV).  Neem het de burger ma...
Meer lezen

#nextdoorauthors: David Miller and Branko Milanovic

During the pandemic I started to write #nextdoorauthors blogs, about authors who happen to stand next to each other on my bookshelves. My posts at the time were on a site that no longer exists, so here comes number two (again), about political philosopher David Miller and economist Branko Milanovic. I wrote it in April 2020.  I have always liked to read outside my discipline. Insights from economists, political philosophers and political scientists add something to my sociological lens. In fact, the breadth of my interests is much wider than of my own work I fear. There is always something new to write about education and stratification. Side paths of civic education and income inequality have given me change of focus sometimes, but when colleagues start to joke that my next paper on educational tracking is waiting I may try to get a bit more inspiration from other fields.    #nextdoorauthors I am writing a blog on neighbouring authors on my book shelves. What I like abou...
Meer lezen

#Nextdoorauthors: Bourdieu and Boudon

During the COVID19 pandemic I spent a lot of time in my study at home. All this time reminded me of a thought game I am often doing looking  at my book shelves.  I imagine that the authors, whom I put on alphabetical order, are neighbours. Would they like to have a good time talking about their work and their field? Or would the blood drip from the walls? And looking at a few doors down the road, I wonder if it would be a nice neighbourhood for them to live.  As a first #nextdoorauthors post, in March 2020, I wrote the following. I wondered what we can make of the late Pierre Bourdieu and the late Raymond Boudon? They are next-door authors on my shelf, with Bourdieu’s Distinction and Boudon’s The Logic of the Social. The two French sociologists of the same generation stand for two different schools in social theory. Boudon can be seen as a founding father of analytical sociology, following a purposive action model of social action. Bourdieu is harder to place – a cultural...
Meer lezen